Φτωχοποίηση και Χλιδή V

Παρ’ όλες τις προσπάθειες, που έγιναν, το ‘κοινωνικό κράτος’ στην Κύπρο είναι μικρό. Από μια τελευταία σύγκριση βρέθηκε ότι ευρίσκεται κάτω από τον μέσον όρο της ΕΕ. Ως ποσοστό του ΑΕΠ οι δαπάνες για κοινωνικά προγράμματα ήταν το 2017 18,5%, ενώ ο ευρωπαϊκός μέσος όρος 27,9%. Η Κύπρος δαπάνησε για κοινωνική προστασία €3,62 δις το 2017 σε σύγκριση με €3,76 δις το 2013, τη χρονιά που μπήκε στο πρόγραμμα οικονομικής προσαρμογής. Ας σημειωθεί ότι τα 48,5% των κοινωνικών δαπανών της πηγαίνουν σε συντάξεις και τα 18,2% για ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.

Πολλοί παράγοντες εμπόδισαν την Κύπρο να αναδειχθεί σε ένα πρότυπο κοινωνικό κράτος. Το αίσθημα αλληλεγγύης των Κυπρίων απέναντι στους δικούς τους έγινε αντικείμενο ‘εκμετάλλευσης’. Εκεί που προσπαθήσαμε να το υποκαταστήσουμε με συλλογική ευθύνη όλων, φαίνεται ότι και σήμερα δεν γίνεται αποδεκτό από τις αρμόδιες Κρατικές Υπηρεσίες. Καθημερινά βλέπουμε περιπτώσεις να επιμένουν στη διατήρηση της παράδοσης όπου ο γονιός είναι υπεύθυνος για ό,τι χρειάζονται τα παιδιά του, τα παιδιά πρέπει να φροντίσουν για την ευημερία των ηλικιωμένων κ.λπ.

Επιπλέον το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων, που μπορούσε να συμβάλει στην αναβάθμιση του Κοινωνικού Κράτους, έχει περιοριστεί από το ίδιο το κράτος. Τελευταία αναφέρθηκε ξανά το χρέος του κράτους προς το ΤΚΑ. Το κράτος δεν φαίνεται πρόθυμο να αρχίσει να αποπληρώνει το χρέος των €7,5 δις προς το Ταμείο. Κι ούτε οι κοινωνικοί εταίροι πιέζουν.

Όταν το 1992 βρέθηκα σε μια σύναξη των Ευρωπαίων Υπουργών Κοινωνικών Ασφαλίσεων στην Ιρλανδία, όλοι διεκτραγωδούσαν την άσχημη κατάσταση στην οποία βρίσκονταν τα ΤΚΑ. Ο μόνος που εξέφρασε ικανοποίηση ήμουν εγώ, γιατί τότε τα αποθέματά μας έφταναν να καλύψουν τις ανάγκες μέχρι το 2020, είχαμε έναν υψηλό ρυθμό ανάπτυξης και το χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας στην Ευρώπη, καθώς κι έναν πολύ καλό λόγο συνταξιοδοτουμένων προς συνεισφορείς. Φεύγοντας από το συνέδριο σκέφτηκα ξανά τις δυσκολίες των συναδέλφων κι άρχισα να προβληματίζομαι για το μέλλον. Πέραν του ότι οι καλοί δείκτες της οικονομίας δεν έπρεπε να θεωρούνται δεδομένοι, το δημογραφικό πρόβλημα άρχισε να διαφαίνεται και στην Κύπρο. Ο χαμηλός ρυθμός αύξησης του πληθυσμού, η αυξανόμενη γήρανσή του και ο συνεχώς μικρότερος αριθμός των εισφορέων του Ταμείου έναντι των συνταξιοδοτουμένων, έστω κι αν δεν ήταν ιδιαίτερα ανησυχητικά προς το παρόν, συνηγορούσαν υπέρ της επανεκτίμησης της κατάστασης.

Όταν επέστρεψα στην Κύπρο προσπάθησα να προωθήσω κάποια σχέδια που θα διασφάλιζαν και θα βελτίωναν την θέση του ΤΚΑ είτε άμεσα είτε έμμεσα με τη δημιουργία κι άλλων κοινωνικών προγραμμάτων. Όπως τονίσαμε επανειλημμένα, η οικονομική ανάπτυξη δεν ήταν αυτοσκοπός. Ήταν ένα συστατικό μέρος της όλης προσπάθειας για ανύψωση του βιοτικού επιπέδου του λαού και τη βελτίωση όλων εκείνων των στοιχείων που συνιστούν το μεγάλο κεφάλαιο που λέγεται κοινωνική ανάπτυξη. Κι είναι πολλά: παιδεία, υγεία, στέγαση, αντιξοότητες της ζωής-γηρατειά, ανεργία, ανικανότητα για εργασία.

Ζήτησα από τον Υπουργό Οικονομικών να καταβάλλει τουλάχιστον κάποιο λογικό επιτόκιο για τα αποθεματικά του ΤΚΑ, που ήταν κατατεθειμένα στο Γενικό Ταμείο του Κράτους. Ως γνωστόν, διαχρονικά το κράτος δανείζεται, και μάλιστα άτοκα, από το Ταμείο, και χωρίς μέχρι σήμερα να επιστρέψει αυτά τα χρήματα. Με αυτά τα ποσά το ΤΚΑ θα μπορούσε να ενισχύσει περαιτέρω τα υφιστάμενα προγράμματά του, αλλά και να βοηθήσει και άλλα κοινωνικά προγράμματα, όπως εισηγήθηκα τότε.

Το θέμα επανήλθε και πρόσφατα σε μια μεγάλη διερεύνηση της εφημερίδας ‘Σημερινή’. Η Κυβέρνηση μέχρι σήμερα δεν έχει καταρτίσει κανένα σχέδιο αποπληρωμής των χρημάτων που χρωστά στο Ταμείο, γιατί δεν τα χρειάζεται. Ο Υπουργός Οικονομικών εξήγησε πως το χρέος στο ΤΚΑ είναι ενδοκυβερνητικό και δεν μετριέται καν ως δημόσιο χρέος από την ΕΕ.

Αλλά κι οι απόψεις των άλλων Μελών του Συμβουλίου Κοινωνικών Ασφαλίσεων διίστανται. Το ΚΕΒΕ θεωρεί πως τώρα είναι καιρός να αρχίσει η συζήτηση του εν λόγω θέματος, ενώ η ΟΕΒ εκφράζει την άποψη πως οι σημερινές συνθήκες δεν ευνοούν τη συζήτηση για δημιουργία πραγματικού αποθεματικού. Η ΠΕΟ υποστηρίζει την επεξεργασία ενός προγράμματος αποπληρωμής του χρέους και τη δημιουργία αποθεματικού και μηχανισμού για τη σωστή αξιοποίηση των χρημάτων αυτών. Τέλος, η ΣΕΚ τόνισε την ανάγκη αξιοποίησης των χρημάτων αυτών μέσω μιας επενδυτικής πολιτικής χωρίς ρίσκο, για να αποδίδουν καλύτερα ώστε να βελτιώσουμε τις παροχές του ΤΚΑ.

Τελικά το θέμα απασχόλησε τη Βουλή και τον Γενικό Ελεγκτή. Ο τελευταίος συστήνει την εφαρμογή της νομοθεσίας, ώστε να αρχίσει το κράτος να αποπληρώνει σταδιακά τις οφειλές του προς το ΤΚΑ. Η Βουλή ενημερώνεται τακτικά για το χρέος του κράτους στο ΤΚΑ κι αναμένεται σύντομα τα θέματα αυτά να συζητηθούν στην αρμόδια Επιτροπή.

Ανεξάρτητα από τα προβλήματα, πρέπει να παραδεχτούμε ότι έγινε πρόοδος σε όλους τους κοινωνικούς τομείς από την Ανεξαρτησία μέχρι σήμερα. Ποτέ όμως δεν ήταν εύκολη υπόθεση η προώθηση μέτρων. Η κυριότερη αιτία είναι γιατί οι επηρεαζόμενοι βλέπουν πάντα με βραχυπρόθεσμη προοπτική το προσωπικό συμφέρον κι όχι σε κάποιο βάθος χρόνου. Κλασική περίπτωση, η εισαγωγή του Αναλογικού Σχεδίου Σύνταξης. Είναι καιρός το Υπουργείο Εργασίας να αναλάβει πρωτοβουλία ώστε στο πλαίσιο του Συμβουλίου Κοινωνικών Ασφαλίσεων να επιλύσουν τις πιο πάνω εκκρεμότητες για το καλό του ‘κοινωνικού κράτους’ της Κύπρου μας.

*Πρώην Υπουργός, πρώην Γενικός Διευθυντής Γραφείου Προγραμματισμού